Historia Płastu w Polsce

Od pierwszych zastępów do I Wojny Światowej

Płast powstał na podstawie ruchu skautowego, którego założycielem był brytyjski generał Robert Baden-Powell. Na ukraińskim gruncie ideę skautingu, niezależnie od siebie, wdrażali dr Ołeksandr Tysowski, Iwan Czmoła i Petro Franko. Oficjalną datą założenia Płastu jest 12 kwietnia 1912 roku.

Płast najaktywniej rozwijał się w Galicji, szczególnie we Lwowie. Przed I wojną światową, na terytorium współczesnej Polski ukraiński skauting prężnie rozwijał się w Przemyślu, gdzie istniał m. in. chłopięcy kureń Iwana Bohuna i dwa dziewczęce junackie kurenie. Podczas wojny przemyscy płastuni zasilili szeregi Ukraińskich Strzelców Siczowych. W 1921 roku rozpoczął swoją działalność płastowy zastęp w Sanoku. Sanok wkrótce stał się drugim ważnym centrum aktywności Płastu na terytorium współczesnej RP.

Naczelnictwo kurenia im. Iwana Bohuna, Przemyśl 22 czerwca 1924 r.

W Krakowie od 1926 roku działał 9. Kureń starszych płastunów im. Pyłypa Orłyka, który utworzył się w ramach Ukraińskiej Studenckiej Grupy Uniwersytetu Jagiellońskiego. W ramach Grupy kureń oficjalnie istniał do 1933 roku, dopóki nie został zakazany przez senat UJ. Kureń nieoficjalnie działał do 1934 roku, do momentu aresztu przewodniczącego kurenia Mykoły Klymyszyna z podejrzeniem zabójstwa ministra Bronisława Pierackiego.

Płast został oficjalnie zakazany władzami II RP w 1930 roku. Od tego czasu terytorium Galicji płastowe ośrodki były likwidowane lub organizowały się w podziemiu. Przez cztery lata po delegalizacji Płastu udało się utrzymać działalność organizacji tylko w Krakowie (do 1934 roku) i przez pewien czas w Gdańsku, gdzie rozwijało się ukraińskie środowisko studenckie.

Wskutek deportacyjnej akcji „Wisła” w 1947 roku, na terytorium południowo wschodniej Polski, gdzie przez stulecia rozwijała się ukraińska tożsamość i kultura, Płast, jak i inne przejawy ukraińskiej tożsamości, przestał istnieć. W komunistycznej Polsce działalność ukraińskiej patriotycznej organizacji nie mogła mieć miejsca.

Odrodzenie

W 1956 roku, na fali odwilży, częściowo zaczęło się odradzać ukraińskie życie społeczno-kulturalne, w głównej mierze dzięki działalności Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (USKT). Rozpoczęło się wydawanie tygodnika „Nasze Słowo”, a w niektórych miejscowościach grekokatoliccy wierni zorganizowali się w parafie. Zmiany te umożliwiły kultywowanie ukraińskiej tożsamości w warunkach komunizmu. Na prawdziwe odrodzenie trzeba było poczekać do jego upadku.

Po 1989 roku, w Wolnej Polsce, nastąpiły zmiany, które umożliwiły odrodzenie Płastu. Idea ta wyniknęła wśród ukraińskich studentów w Gdańsku, potomków przesiedleńców z akcji „Wisła”. Drugim ośrodkiem odrodzenia Płastu była Warszawa, gdzie w klasztorze ojców Bazylianów przebywał ks. Borys Gudziak, wówczas doktorant uniwersytetu w Harwardzie, wychowanek Płastu w USA.

2-18 sierpnia 1990 roku we wsi Żabinka na Mazurach zorganizowano pierwszy płastowy obóz „Odrodzenie”. Obóz ten przygotowano we wsparciu płastunów z USA, Kanady i Niemiec, z krajów gdzie po II Wojnie światowej Płast nieprzerwanie się rozwija i po upadku ZSRR to właśnie stąd tradycja Płastu ponownie została przeniesiona na terytorium współczesnej Ukrainy i Polski. Dużego wsparcia na etapie organizowania pierwszych obozów i struktury organizacji byli dla płastunów harcerze, szczególnie harcerze ze Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej.

Po obozie, który miał na celu wyszkolić kadry nowej organizacji w 30 grudnia 1990 roku w Białym Borze zwołano pierwszy Krajowy Płastowy Zjazd, na którym przyjęto statut Płastu i wybrano władze. Przewodniczącym Krajowej Płфstowej Starszyzny został starszy płastun Piotr Tyma, Przewodniczącym Krajowej Płastowej Rady został Mirosław Skórka – dwaj najaktywniejsi działacze Płastu w czasach odrodzenia organizacji. Płast od samego początku działał jak struktura wewnątrz Związku Ukraińców w Polsce – stowarzyszenia powstałego na bazie USKT.

Przysięga Płastowa podczas szkolenia w Białym Borze, grudzień 1990 r.

Na początku, przy dużej fali optymizmu, Płast zaczął działać w wielu miastach w Polsce, głównie na terenach zamieszkiwanych przez przesiedlonych w 1947 roku Ukraińców. Tak pojawił się Płast w Szczecinie, Liceum w Legnicy, Komańczy, Białym Borze, Słupsku, Przemyślu, Bytowie, Giżycku, Gdańsku, Węgorzewie i Baniach Mazurskich. Latem i zimą odbywało się po kilka obozów dla dzieci i młodzieży. Obozy i szkolenia dla wychowawców organizowane były w różnych regionach Polski, w tym na tzw. ojczystych ziemiach (np. w Mrygłodach koło Lubyczy Królewskiej, Jarosławiu, Chełmie, Komańczy, Łosiu).

Podczas obozów letnich członkowie Płastu z Polski brali udział w licznych obozach i szkoleniach w Ukrainie oraz innych krajach. Płast zaczął nawiązywać kontakty z polskimi harcerzami. Członkowie Plastu z Polski brali także udział w międzynarodowych imprezach harcerskich – Jamboree w Holandii, Chile. Jednym z najważniejszych wydarzeń lat 90. było zaprzysiężenie (24 czerwca 1992 r.) członków Płastu z Polski podczas uroczystości nad grobami żołnierzy URL w Pikulicach koło Przemyśla. Oprócz płastunów z Polski, w wydarzeniu wzięli udział płastuni z Ukrainy. Zarząd Płastu rozpoczął działalność wydawniczą: ukazały się trzy numery „Płastowego Wisnyka”, cyklicznie – strona czasopisma „Nasze Słowo”. Członkowie Płastu z Polski zebrali materiały o przedwojennym Płaście w Przemyślu, Krakowie i Gdańsku oraz o obozach Płastu w Chełmie, organizowanych w czasie II wojny światowej. Płastowi wychowawcy zaczęli rozprowadzać w Polsce płastową literaturę, publikowaną na Zachodzie i w Ukrainie.

W drugiej połowie lat 90 rozpoczął się zauważalny kryzys w rozwoju organizacji. Trudno było prowadzić długofalową i regularną działalność w dużym rozproszeniu. Małe ośrodki Płastu we wsiach i miasteczkach borykały się z brakami kadry, ponieważ najaktywniejsi członkowie, licealiści i studenci, często migrowali z rodzinnych miejscowości. Duża część członków organizacji, pomimo chęci udziału, nie miała możliwości zaangażować się w lokalne struktury Płastu w swojej miejscowości. Większość rodziców i nauczycieli nie zachęcało szczególnie do aktywności w Płaście, organizacja była dla nich mało znana (w ich młodości nie było czegoś takiego jak Płast).

W 2000 roku w okolicach Giżycka w północnej Polsce odbyło się Międzykrajowe Spotkanie Plastunów z okazji 10-lecia odrodzenia Płastu w Polsce. W spotkaniu, oprócz członków Płastu w Polsce, wzięli udział płastuni z Ukrainy oraz Francji. Począwszy od 2009 r, obrano nieco inne podejście do pracy z dziećmi i młodzieżą. Zamiast organizowania ośrodków, wobec braku instruktorów do regularnej pracy z dziećmi i młodzieżą, zdecydowano o zwiększeniu liczby płastowych akcji w ciągu roku. Miało to pomóc członkom organizacji utrzymać kontakt z przyjaciółmi z obozów, a także realizować program płastowy tym, którzy nie mają możliwości uczestniczenia w schodynach (zbiórkach) w swoim mieście. Tym samym wzrosła liczba organizowanych wydarzeń w Polsce. Część z nich na stałe wpisana do kalendarza płastunów. Po raz pierwszy od 2011 roku w Płast w Polsce dołączył do akcji Betlejemskie Światełko Pokoju, którego uroczyste wręczanie stało się tradycją w wielu parafiach w Polsce. Wkrótce w 2013 roku rozpoczęły się dwie kolejne cykliczne akcje: Święto Wiosny, które zwykle odbywa się na początku maja, oraz Płastowy Rajd, z którym można wybrać się na wycieczkę w góry i cieszyć się widokiem złotej jesieni. Oprócz tych zajęć płastuni uczestniczą również w różnych szkoleniach, które odbywają się każdego roku.

W wyniku kryzysu związanego z rosyjską inwazją na Ukrainę wzrosła migracja Ukraińców do Polski. Przyniosło to nowe wyzwania i impuls do rozwoju Płastu. W Płaście spotkały się dwie grupy Ukraińców – przedstawiciele mniejszości narodowej i migranci. Pierwsi, rozproszeni po całej północnej i zachodniej Polsce, to potomkowie przesiedleńców, wychowani w kontekście mniejszościowej ukraińskiej kultury. Drudzy, ukształtowani w społeczeństwie ukraińskim, szukają Ukrainy w nowych warunkach, skupieni w największych polskich miastach. Członkowie Płastu z Ukrainy, którzy przenieśli się do Polski, zaczęli aktywnie włączać się w płastowe życie nad Wisłą. Duża liczba Ukraińców w różnych miastach Polski pozwoliła na zorganizowanie ośrodków Płastu w miastach, w których ukraińska mniejszość narodowa nie była liczna.

Wiele lat po odrodzeniu Płastu w Polsce powróciła idea stworzenia odrębnego stowarzyszenia Płastu w Polsce. W związku ze wzrostem liczby członków spowodowanym aktywną pracą Płastu, migracją Ukraińców do Polski i determinacją poszczególnych osób z kierownictwa organizacji, kwestia ta była coraz częściej poruszana. W dniu 2 marca 2019 roku Krajowy Płastowy Zjazd zlecił Krajowemu Prowodowi Płastu przygotowanie nowego Statutu i przeprowadzenie procesu rejestracji stowarzyszenia. Jednocześnie Zjazd zdecydował o zmianie nazwy organizacji, aby podkreślić jej harcerski charakter oraz fakt, że w Wielkiej Grze mogą rozwijać się nie tylko młodzi ludzie, ale osoby w każdym wieku. Nowa nazwa brzmi: Płast – Ukraińska Organizacja Skautowa w Polsce. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane w czerwcu 2020 roku.

Wkrótce po KPZ rozpoczęły się przygotowania do kolejnej ważnej inicjatywy. Wspólnie z Programowym Ruchem Odkrywców ZHP zorganizowano akcję Płomień Braterstwa, ku czci pamięci ukraińskich żołnierzy Armii URL. Akcja została przeprowadzona w przededniu rocznicy zwycięstwa nad inwazją bolszewicką w 1920 r., odbyła się po raz pierwszy 14 sierpnia 2019 r. Inicjatywa zapoczątkowała owocną współpracę płastunów i harcerzy z ruchu PRO.

W ciągu trzydziestu lat przez Płast przewinęły się setki młodych Ukraińców z Polski. Płast umożliwiał kontakt z rówieśnikami, uczył niezależności, życia na łonie natury, patriotyzmu, szacunku do własnej przeszłości. Był i jest ukraińskim środowiskiem, w którym młodzi Ukraińcy mogą pielęgnować swój język, nawet jeśli nie posługują się na co dzień w domu. Organizację rozwijają głównie młodzi ludzie (licealiści, studenci), którzy wkładają wiele energii i czasu w realizację celów Płastu. Mimo trudności, takich jak, rozproszenie, wyzwania kadrowe, Płast wciąż się rozwija. Wzmocnienie społeczności ukraińskich w Polsce przez obywateli Ukrainy było wielkim impulsem do dalszego rozwoju. Od 2020 roku w Polsce jest około 130 członków Płastu. Większość z nich przynależy do ośrodków we Wrocławiu, Lublinie i Warszawie.